Hợp tác Việt Nam và khu vực Á – Âu: Nhiều dư địa phát triển

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu bất ổn và đại dịch Covid-19, 10 tháng năm 2020, kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và khu vực Á – Âu vẫn đạt tăng trưởng ấn tượng, tuy nhiên kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam mới chỉ chiếm 0,5% thị phần, cho thấy dư địa cho hàng xuất khẩu của Việt Nam còn rất lớn.

Ngày 10/12/2020, Bộ Công Thương đã tổ chức Diễn đàn hợp tác thương mại với các đối tác khu vực Á – Âu. Đây là sự tiếp nối thành công của Diễn đàn thương mại Việt Nam – Đông Âu lần đầu tiên được tổ chức vào tháng 5/2019, nhằm mục tiêu cập nhật cho cộng đồng doanh nghiệp thông tin về chính sách và thị trường các nước trong khu vực, tìm hiểu nhu cầu và tiếp tục hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng thị trường xuất khẩu, thúc đẩy xuất khẩu các mặt hàng có thế mạnh của Việt Nam sang khu vực Á-Âu, bao gồm các khu vực Đông Âu và khu vực Trung Á.

Diễn đàn được tổ chức bằng hình thức trực tiếp kết hợp trực tuyến với sự chủ trì của Thứ trưởng Bộ Công Thương Đặng Hoàng An.

Nhiều tiềm năng

Phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Đặng Hoàng An nhấn mạnh, mối quan hệ hữu nghị truyền thống và hợp tác nhiều mặt tốt đẹp giữa Việt Nam và các nước trong khu vực Á – Âu trong thời gian dài đã được các thế hệ lãnh đạo và nhân dân các nước chung tay vun đắp trên cơ sở tin cậy, hiểu biết và sẵn sàng giúp đỡ lẫn nhau. Đây là tài sản vô giá, là nguồn lực quan trọng cho sự phát triển quan hệ kinh tế, thương mại, đầu tư giữa Việt Nam và các nước trong khu vực Á – Âu.

Hiện nay, trong số 27 nước đối tác của Việt Nam tại khu vực Á – Âu, 11 nước đã tham vào Liên minh châu Âu (EU) và 5 nước đang trong quá trình gia nhập EU; 5 nước (Nga, Belarus, Kazakhstan, Armenia và Kyrgyzstan) đã thiết lập Liên minh Kinh tế Á – Âu. Việt Nam đã có Hiệp định Thương mại tự do (FTA) với EU và Liên minh Kinh tế Á – Âu. Ngoài ra, giữa Việt Nam và các nước khu vực Á – Âu đã hình thành các thiết chế, khung khổ pháp lý vững chắc để phát triển hợp tác song phương, bao gồm: 14 Ủy ban liên Chính phủ/Ủy ban hỗn hợp và 1 cơ chế Tham vấn hợp tác kinh tế song phương.

“Vì vậy, các doanh nghiệp Việt Nam đang có những tiền đề thuận lợi để thúc đẩy mạnh mẽ hơn thương mại với các nước trong khu vực này, tận dụng những lợi thế về bổ trợ kinh tế, cắt giảm các rào cản thuế quan và phi thuế quan” – Thứ trưởng Đặng Hoàng An nhấn mạnh.

Thực tế, trong thời gian qua, quan hệ thương mại song phương giữa Việt Nam và các nước khu vực Á – Âu không ngừng được phát triển. Theo số liệu của Hải quan Việt Nam, năm 2019 kim ngạch thương mại hai chiều giữa Việt Nam và khu vực Á-Âu đạt 10,4 tỷ USD, tăng 20,78% so với năm 2018, chiếm 2% trong tổng kim ngạch xuất nhập khẩu Việt Nam với thế giới. Trong đó xuất khẩu của Việt Nam tăng 6,43%, đạt 7,2 tỷ USD. Trong bối cảnh những diễn biến bất ổn của thương mại toàn cầu và đại dịch Covid-19, song kim ngạch thương mại với khu vực Á – Âu trong 10 tháng năm 2020 cho thấy đây vẫn là khu vực có tăng trưởng ấn tượng trong bức tranh xuất nhập khẩu của Việt Nam, với tổng kim ngạch hai chiều đạt 10,34 tỷ USD, tăng 17,98%. Trong đó, xuất khẩu đạt 7,18 tỷ USD, tăng 16,15%, nhập khẩu đạt 3,16 tỷ USD, tăng 22,35% so với cùng kỳ năm 2019.

Mặc dù đạt kết quả tích cực, song nếu tính trên tổng kim ngạch nhập khẩu 10 tháng năm 2020 của khu vực khoảng 1.400 tỷ USD, thì kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam mới chỉ chiếm 0,5%, cho thấy dư địa cho hàng xuất khẩu của Việt Nam còn rất lớn.

Là 1 thị trường chiếm hơn 90% tổng kim ngạch thương mại giữa Việt Nam và Liên minh Kinh tế Á – Âu, nhưng thương mại song phương giữa Việt Nam và Nga lại chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng xuất nhập khẩu 2 nước, chỉ chiếm chiếm 0,7% tổng kim ngạch thương mại của Nga, 0,9% tổng kim ngạch thương mại của Việt Nam.

Ông Dương Hoàng Minh – Tham tán Thương mại Việt Nam tại Nga – cho rằng, với con số trên, còn rất nhiều tiềm năng để phát triển hợp tác giữa hai nước. Mặc dù FTA Việt Nam – Liên minh Kinh tế Á – Âu đã có hiệu lực từ tháng 10/2016 nhưng đến nay, doanh nghiệp 2 nước chưa tận dụng hết các ưu đãi thuế quan, tỷ lệ sử dụng C/O ưu đãi hiệp định chỉ ở mức 30%.

Ngoài ra, với mặt hàng nông sản như cà phê, các doanh nghiệp Việt Nam cũng chưa tận dụng được lợi thế Việt Nam – một trong những nước cung cấp cà phê lớn nhất thế giới. Cà phê của Việt Nam hầu như không xuất hiện trên các kệ hàng của Nga.

Ông Dương Hoàng Minh chỉ ra nguyên nhân là cà phê của Việt Nam xuất sang Nga chủ yếu là nguyên liệu thô, cà phê rang xay chiếm 1%. “Do đó, thời gian tới, để tăng kim ngạch xuất khẩu nông sản sang Nga, các doanh nghiệp cần mạnh dạn đầu tư chế biến sâu, quan trọng là xây dựng chuỗi cung ứng hàng nông sản tại Nga” – ông Dương Hoàng Minh lưu ý và cho biết thêm, hiện nay, ẩm thực của Việt Nam cũng được người Nga ưa thích, vì vậy từ năm 2019, 2020, đã có nhiều nhà hàng Việt Nam tại Nga được mở ra. Các doanh nghiệp Việt Nam có thể nắm bắt xu hướng này và hoàn toàn có cơ hội để đẩy mạnh xuất khẩu, cung ứng các mặt hàng nông sản cho các nhà hàng này.

Séc cũng là thị trường lớn của Việt Nam trong Liên minh Kinh tế Á – Âu, 9 tháng năm 2020, Việt Nam là nước có kim ngạch thương mại với Séc lớn thứ 2 trong ASEAN. Bà Nguyễn Thị Hồng Thủy – Tham tán Thương mại Việt Nam tại Séc – thông tin, Việt Nam đang có nhiều thuận lợi. Bởi Séc có vị trí địa lý ở trung tâm, rất thuận lợi cho việc trung chuyển hàng hóa tại châu Âu. Đặc biệt FTA Việt Nam – EU có hiệu lực đã tạo đột phá về dỡ bỏ các rào cản thương mại cho hàng hóa, dịch vụ. Ngoài ra, có số người gốc Việt cao thứ 3 châu Âu, nên có nhu cầu và quen với sản phẩm, thương hiệu Việt Nam, tham gia tích cực vào hệ thống phân phối hàng tiêu dùng tại các địa phương của Séc.

“Tiếng Việt được công nhận là một trong các ngôn ngữ chính thức tại Séc. Điều này giúp các doanh nghiệp Việt Nam tận dụng các cơ hội, tiếp cận sâu vào thị trường Séc nhiều hơn” – bà Nguyễn Thị Hồng Thủy nhấn mạnh.

Tiếp tục hỗ trợ, tạo thuận lợi hóa thương mại

Việt Nam là đối tác FTA đầu tiên của Liên minh Kinh tế Á – Âu đến thời điểm này. Điều này sẽ giúp hàng hóa Việt Nam có lợi thế đặc biệt. Tuy nhiên, để vào những thị trường này, các doanh nghiệp Việt Nam cũng gặp không ít thách thức, đặc biệt trong lĩnh vực nông thủy sản.

Theo bà Phạm Thị Hồng Hạnh – Trưởng phòng Hội nhập và đầu tư, Vụ Hợp tác quốc tế (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn), thách thức chủ yếu đến từ yêu cầu về TBT (biện pháp hàng rào kỹ thuật trong thương mại), SPS (biện pháp vệ sinh và kiểm dịch động, thực vật), thiếu minh bạch, do đó khó đáp ứng. Hay quy trình, thủ tục nhập khẩu tương đối phức tạp và không rõ ràng, không nhất quán ngay trong bản thân nội khối 5 nước Liên minh Kinh tế Á – Âu. Ngoài ra các rào cản khác như giao dịch với đối tác Liên minh Kinh tế Á – Âu sử dụng chủ yếu là ngôn ngữ tiếng Nga, thiếu thông tin về đối tác bạn hàng; cơ chế thanh toán không thuận tiện.

Đồng quan điểm, bà Nguyễn Thị Hồng Thủy cho rằng, khó khăn về khoảng cách địa lý xa, không có cảng biển, khiến chi phí logistics cao trong khi giá phải cạnh tranh. Quy mô thị trường tương đối nhỏ, hệ thống phân phối có kết cấu chặt chẽ, khó gia nhập…

Để tăng cường xuất khẩu sang các thị trường khu vực Á – Âu, tại diễn đàn, các diễn giả đều khuyến nghị các doanh nghiệp Việt Nam cần có chiến lược, xác định các sản phẩm có lợi thế, có nhu cầu tại thị trường mục tiêu, từ đó tăng cường đầu tư và nâng cao năng lực cạnh tranh. Ngoài ra, cần nắm bắt đầy đủ lộ trình cắt giảm thuế nhập khẩu liên quan đến sản xuất kinh doanh, chủ động xây dựng chiến lược sản xuất, kinh doanh phù hợp trong ngắn hạn và dài hạn, tận dụng cơ hội và sẵn sàng cạnh tranh.

Đặc biệt, các doanh nghiệp cần tìm hiểu thông tin về FTA Việt Nam – Liên minh Kinh tế Á- Âu mang lại, để tận dụng những ưu đãi, từ đó xuất khẩu sang các thị trường này.

Về phía Bộ Công Thương, Thứ trưởng Đặng Hoàng An khẳng định, với vai trò là cơ quan chủ trì các hoạt động hợp tác song phương và đa phương, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục đồng hành cùng cộng đồng doanh nghiệp, thông qua các cơ chế Ủy ban hỗn hợp, Ủy ban liên Chính phủ…, tiếp tục hỗ trợ tháo gỡ các rào cản, thiết lập các khung khổ khổ pháp lý thuận lợi hóa thương mại, đầu tư. Đồng thời, tăng cường hơn nữa các hoạt động xúc tiến thương mại, kết nối, tọa đàm, đối thoại, trao đổi thông tin với các thị trường, với các địa phương, doanh nghiệp.